Από τα πρώτα κιόλας μαθήματα στην ιατρική σχολή διδάχτηκα να αντιμετωπίζω τον άρρωστο ως ενιαία ψυχική και σωματική ύπαρξη. Αργότερα, κατανόησα πως κάθε αρρώστια εκδηλώνεται και θεραπεύεται διαφορετικά ανάλογα με το άτομο που προσβάλλει. Τελευταία αποστήθισα ( γιατί έπρεπε να περάσω ένα μάθημα) τον ορισμό της Υγείας: ‘η πλήρη σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία’ Από τότε καθημερινά συναντώ τα όρια της ‘ανθρώπινης ψυχής’ σε κάθε κρεβάτι του νοσοκομείου. Κι όμως, οι γνώσεις μας για την ανθρώπινη ύπαρξη είναι τόσο φτωχές… Από τη μια πλευρά δε νιώθουμε τις ανάγκες του ασθενή και από την άλλη του μεταβιβάζουμε δικές μας προσωπικές ανασφάλειες.
Για μένα, ο άρρωστος θεραπεύεται αποτελεσματικά μόνο όταν καλλιεργήσεις άριστη σχέση μαζί του. Σχέση που βασίζεται στην εμπιστοσύνη και στον αλληλοσεβασμό. Αυτό, οι ψυχίατροι το ονομάζουν θεραπευτική σχέση. Δεν είναι τυχαίο, πως πρώτος ο Freud αντιλήφθηκε τη δύναμη μιας τέτοιας σχέσης και τη χρησιμοποίησε για τη θεραπεία της υστερίας. Ούτε τυχαίο είναι το γεγονός πως η ιατρική μέχρι τον 19ο αιώνα βασίζονταν στην υποβολή. Έλεγες στον ασθενή ‘θα γίνεις καλά’, του έδινες άχρηστα φάρμακα και αυτός τις περισσότερες φορές θεραπευόταν!
Υπάρχουν διάφορες ψυχολογικές θεωρίες που ερμηνεύουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Προσωπικά, θεωρώ πιο αποτελεσματική την υπαρξιακή. Ίσως γιατί μεγάλωσα με την πεποίθηση πως ο άνθρωπος είναι μια ύπαρξη που βασανίζεται με διλήμματα όπως εάν υπάρχει θεός, εάν και πότε θα πεθάνει, εάν μπορεί να είναι πραγματικά ελεύθερος, εάν ο ίδιος καθορίζει τη ζωή του, γιατί νιώθει ορισμένες φορές τόσο μόνος, για ποιο σκοπό ζει. Διλήμματα καθημερινά και οικουμενικά που έρχονται στην επιφάνεια όταν βιώνεις μια έντονα στρεσσογόνο κατάσταση όπως όταν η αρρώστια χτυπά εσένα και τους αγαπημένους σου ή όταν καθημερινά, ως γιατρός, βλέπεις τον πόνο ή και τον θάνατο των ασθενών σου.
Δεν περιμένω από τους ασθενείς μου να βρουν λύσεις στα παραπάνω ζητήματα, απαιτώ όμως από τον εαυτό μου να τους ανακουφίσει σωματικά και να τους λυτρώσει ψυχικά. Μόνο τότε πετυχαίνω την τέλεια θεραπεία και τους είμαι πραγματικά χρήσιμος. Δεν είναι εύκολο, το ξέρω. Έχω να παλέψω και με τις δικές μου αδυναμίες και φόβους.
Ρωτάω τον εαυτό μου, τους συναδέλφους μου, τους αρρώστους μου ‘τι θέλεις πραγματικά’ κι αμέσως όλοι απαντούν: θέλω να μείνω νέος, θέλω να ζήσω, θέλω πίσω τη ζωή που είχα, θέλω να είμαι πετυχημένος, θέλω να αρέσω, θέλω να κάνω πράξη τα όνειρα μου, θέλω ένα νόημα για να υπάρχω, θέλω μια αγκαλιά, ένα χάδι, ένα χαμόγελο… Τόσα πολλά θέλω, τόση πολύ οδύνη, τόσα απραγματοποίητα ή ανέφικτα όνειρα κρυμμένα πίσω από το διάφανο πέπλο του κοινωνικού μας προσωπείου. Αυτά που όλοι βλέπουμε σε μια φευγαλέα ματιά ενός περαστικού μα που συνηθίσαμε να τα απωθούμε, γιατί μας γεμίζουν άγχος. Οι άρρωστοι αποφεύγουν την ιδέα πως πάσχουν ή ζητούν με το παραμικρό ιατρική φροντίδα. Εμείς, οχυρωμένοι πίσω από το τοίχος της λευκής ποδιάς, με θειικές δυνάμεις, αδιαφορούμε γιατί δεν είμαστε εμείς που πάσχουμε ή γινόμαστε κυνικοί, λες και γύρω μας δεν υποφέρουν ανθρώπινες ψυχές.
Όλα αυτά ακούγονται τόσο απαισιόδοξα. Κι όμως δεν είναι! Η υπαρξιακή θεώρηση των πραγμάτων λυτρώνει, γιατί μας βοηθά να αποδεχτούμε τις σκληρές(;) υπαρξιακές αλήθειες και να μην καταφεύγουμε σε ψευδολύσεις. Μας μαθαίνει ότι η ανθρώπινη φύση έχει τέσσερα θεμελιώδη δεδομένα. Το αναπόφευκτο του θανάτου και της φθοράς, την ευθύνη για τη ζωή που επιλέξαμε να κάνουμε και την ατομική ελευθερία στο τι θέλω (βούληση) και στο τι κάνω (απόφαση), την υπαρξιακή μας απομόνωση ( εν αντιθέσει με τη διαπροσωπική και ενδοπροσωπική- π.χ. διχασμός προσωπικότητας- απομόνωση, συμπτώματα μιας ψυχοπαθολογικής προσωπικότητας), το νόημα-σκοπό της ζωής. Όλα αυτά συνοψίζονται με δύο φράσεις: ‘είμαι άξιος της μοίρας μου’ και ‘Τα πράγματα ξεθωριάζουν. Οι επιλογές αποκλείουν.’
Θα ήμουν απόλυτα ευχαριστημένος εάν θα μπορούσα να λύσω πλήρως κάθε υπαρξιακό μου πρόβλημα και αν θα μείωνα την ένταση και το άγχος που αισθάνονται οι ασθενείς μου.
Τα παραπάνω τα χρωστώ σε ένα βιβλίο που διάβασα με αντικείμενο την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία του ψυχιάτρου ‘Irvin Yalom: Ο Δήμιος του έρωτα και άλλες ιστορίες ψυχοθεραπείας’ ( Εκδώσεις ΑΓΡΑ) . Ας μοιραστούμε λοιπόν κάποια αποσπάσματα του βιβλίου:
«Στα πολλά χρόνια που έχω δουλέψει με καρκινοπαθείς διαπίστωσα ότι χρησιμοποιούν δύο ιδιαίτερα ισχυρές μεθόδους για να παραμερίσουν τους φόβους τους για το θάνατο. Η μια είναι η πίστη ότι κάποιος είναι άτρωτος και η άλλη η πίστη σ’ έναν τελικό σωτήρα. Ο άνθρωπος είτε διατρανώνει την αυτονομία του είτε αναζητά την ασφάλεια μέσα από τη συγχώνευση. Γίνεται γονιός του εαυτού του ή παραμένει αιώνιο παιδί.»
«Το τελευταίο δώρο που μπορεί να κάνει ένας γονιός στα παιδιά του είναι να τους μάθει, μέσα από το παράδειγμα του, πώς να αντιμετωπίζουν το θάνατο με ήρεμη ψυχή.»
« Εμείς οι ψυχοθεραπευτές δε μπορούμε να τους λέμε εσείς και τα προβλήματα σας. Αντίθετα, πρέπει να μιλάμε για μας και τα προβλήματα μας, γιατί η ζωή μας, η ύπαρξη μας, θα είναι πάντα συνδεδεμένη με το θάνατο, ο έρωτας με την απώλεια, η ελευθερία με το φόβο και το μεγάλωμα με τον αποχωρισμό. Είμαστε όλοι μαζί σ’ αυτό.»
Για μένα, ο άρρωστος θεραπεύεται αποτελεσματικά μόνο όταν καλλιεργήσεις άριστη σχέση μαζί του. Σχέση που βασίζεται στην εμπιστοσύνη και στον αλληλοσεβασμό. Αυτό, οι ψυχίατροι το ονομάζουν θεραπευτική σχέση. Δεν είναι τυχαίο, πως πρώτος ο Freud αντιλήφθηκε τη δύναμη μιας τέτοιας σχέσης και τη χρησιμοποίησε για τη θεραπεία της υστερίας. Ούτε τυχαίο είναι το γεγονός πως η ιατρική μέχρι τον 19ο αιώνα βασίζονταν στην υποβολή. Έλεγες στον ασθενή ‘θα γίνεις καλά’, του έδινες άχρηστα φάρμακα και αυτός τις περισσότερες φορές θεραπευόταν!
Υπάρχουν διάφορες ψυχολογικές θεωρίες που ερμηνεύουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Προσωπικά, θεωρώ πιο αποτελεσματική την υπαρξιακή. Ίσως γιατί μεγάλωσα με την πεποίθηση πως ο άνθρωπος είναι μια ύπαρξη που βασανίζεται με διλήμματα όπως εάν υπάρχει θεός, εάν και πότε θα πεθάνει, εάν μπορεί να είναι πραγματικά ελεύθερος, εάν ο ίδιος καθορίζει τη ζωή του, γιατί νιώθει ορισμένες φορές τόσο μόνος, για ποιο σκοπό ζει. Διλήμματα καθημερινά και οικουμενικά που έρχονται στην επιφάνεια όταν βιώνεις μια έντονα στρεσσογόνο κατάσταση όπως όταν η αρρώστια χτυπά εσένα και τους αγαπημένους σου ή όταν καθημερινά, ως γιατρός, βλέπεις τον πόνο ή και τον θάνατο των ασθενών σου.
Δεν περιμένω από τους ασθενείς μου να βρουν λύσεις στα παραπάνω ζητήματα, απαιτώ όμως από τον εαυτό μου να τους ανακουφίσει σωματικά και να τους λυτρώσει ψυχικά. Μόνο τότε πετυχαίνω την τέλεια θεραπεία και τους είμαι πραγματικά χρήσιμος. Δεν είναι εύκολο, το ξέρω. Έχω να παλέψω και με τις δικές μου αδυναμίες και φόβους.
Ρωτάω τον εαυτό μου, τους συναδέλφους μου, τους αρρώστους μου ‘τι θέλεις πραγματικά’ κι αμέσως όλοι απαντούν: θέλω να μείνω νέος, θέλω να ζήσω, θέλω πίσω τη ζωή που είχα, θέλω να είμαι πετυχημένος, θέλω να αρέσω, θέλω να κάνω πράξη τα όνειρα μου, θέλω ένα νόημα για να υπάρχω, θέλω μια αγκαλιά, ένα χάδι, ένα χαμόγελο… Τόσα πολλά θέλω, τόση πολύ οδύνη, τόσα απραγματοποίητα ή ανέφικτα όνειρα κρυμμένα πίσω από το διάφανο πέπλο του κοινωνικού μας προσωπείου. Αυτά που όλοι βλέπουμε σε μια φευγαλέα ματιά ενός περαστικού μα που συνηθίσαμε να τα απωθούμε, γιατί μας γεμίζουν άγχος. Οι άρρωστοι αποφεύγουν την ιδέα πως πάσχουν ή ζητούν με το παραμικρό ιατρική φροντίδα. Εμείς, οχυρωμένοι πίσω από το τοίχος της λευκής ποδιάς, με θειικές δυνάμεις, αδιαφορούμε γιατί δεν είμαστε εμείς που πάσχουμε ή γινόμαστε κυνικοί, λες και γύρω μας δεν υποφέρουν ανθρώπινες ψυχές.
Όλα αυτά ακούγονται τόσο απαισιόδοξα. Κι όμως δεν είναι! Η υπαρξιακή θεώρηση των πραγμάτων λυτρώνει, γιατί μας βοηθά να αποδεχτούμε τις σκληρές(;) υπαρξιακές αλήθειες και να μην καταφεύγουμε σε ψευδολύσεις. Μας μαθαίνει ότι η ανθρώπινη φύση έχει τέσσερα θεμελιώδη δεδομένα. Το αναπόφευκτο του θανάτου και της φθοράς, την ευθύνη για τη ζωή που επιλέξαμε να κάνουμε και την ατομική ελευθερία στο τι θέλω (βούληση) και στο τι κάνω (απόφαση), την υπαρξιακή μας απομόνωση ( εν αντιθέσει με τη διαπροσωπική και ενδοπροσωπική- π.χ. διχασμός προσωπικότητας- απομόνωση, συμπτώματα μιας ψυχοπαθολογικής προσωπικότητας), το νόημα-σκοπό της ζωής. Όλα αυτά συνοψίζονται με δύο φράσεις: ‘είμαι άξιος της μοίρας μου’ και ‘Τα πράγματα ξεθωριάζουν. Οι επιλογές αποκλείουν.’
Θα ήμουν απόλυτα ευχαριστημένος εάν θα μπορούσα να λύσω πλήρως κάθε υπαρξιακό μου πρόβλημα και αν θα μείωνα την ένταση και το άγχος που αισθάνονται οι ασθενείς μου.
Τα παραπάνω τα χρωστώ σε ένα βιβλίο που διάβασα με αντικείμενο την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία του ψυχιάτρου ‘Irvin Yalom: Ο Δήμιος του έρωτα και άλλες ιστορίες ψυχοθεραπείας’ ( Εκδώσεις ΑΓΡΑ) . Ας μοιραστούμε λοιπόν κάποια αποσπάσματα του βιβλίου:
«Στα πολλά χρόνια που έχω δουλέψει με καρκινοπαθείς διαπίστωσα ότι χρησιμοποιούν δύο ιδιαίτερα ισχυρές μεθόδους για να παραμερίσουν τους φόβους τους για το θάνατο. Η μια είναι η πίστη ότι κάποιος είναι άτρωτος και η άλλη η πίστη σ’ έναν τελικό σωτήρα. Ο άνθρωπος είτε διατρανώνει την αυτονομία του είτε αναζητά την ασφάλεια μέσα από τη συγχώνευση. Γίνεται γονιός του εαυτού του ή παραμένει αιώνιο παιδί.»
«Το τελευταίο δώρο που μπορεί να κάνει ένας γονιός στα παιδιά του είναι να τους μάθει, μέσα από το παράδειγμα του, πώς να αντιμετωπίζουν το θάνατο με ήρεμη ψυχή.»
« Εμείς οι ψυχοθεραπευτές δε μπορούμε να τους λέμε εσείς και τα προβλήματα σας. Αντίθετα, πρέπει να μιλάμε για μας και τα προβλήματα μας, γιατί η ζωή μας, η ύπαρξη μας, θα είναι πάντα συνδεδεμένη με το θάνατο, ο έρωτας με την απώλεια, η ελευθερία με το φόβο και το μεγάλωμα με τον αποχωρισμό. Είμαστε όλοι μαζί σ’ αυτό.»
1 comments:
Με γεια το blog. Ήδη βλέπω πολλά ενδιαφέροντα θέματα και μου κάνει εντύπωση το ότι ασχολείσαι και με τα βαθύτερα ζητήματα. Σε ένα μάθημα ψυχιατρικής μάς είχε πει ένας καθηγητής για κάποιον ασθενή του που ζούσε με τον φόβο του θανάτου. Το απέδωσε στο ότι διακατέχεται από ναρκισσισμό και δεν θέλει να χάσει με τίποτα ό,τι έχει στην κατοχή του. Με λίγα λόγια όπως το βλέπω, η αίσθηση της παντοδυναμίας που μάς δίνει η νόηση, μάς κάνει και εριστικούς απέναντι στο θάνατο, αλλά η ίδια η νόηση υποδεικνύει και το αναπόδραστο του θανάτου. Η σύγκρουση σε έναν εγωιστή άνθρωπο γεννά τον φόβο του θανάτου. Ενδεχομένως τα γηρατειά αφαιρούν την αίσθηση της παντοδυναμίας και για να φτάσω και στο προκείμενο, η ίδια η αρρώστεια υπενθυμίζει το εφήμερο του εαυτού μας. Αν ανάγουμε αυτές τις διαπιστώσεις στην ελληνική κοινωνία, θα μάθουμε πολλά...Σε καμία περίπτωση δεν θεωρώ κοινωνίες πρότυπα την παλιά Ιαπωνία ή την Σερβία στην οποία σε περίπτωση πολέμων τα πτώματα μαζεύονται σε κοινή θέα για να τιμηθούν από τους ζωντανούς για πολύ ώρα και για να συνειδητοποιήσουν την μοίρα τους...Από την άλλη, η χώρα με τα περισσότερα τροχαία αποφεύγει να μιλάει για τα τροχαία, η λέξη καρκίνος είναι ταμπού και οι ιατροί μπορούν να πάρουν και βραβείο μπλακ χιούμορ εάν είναι αρκετά βαρύ το περιστατικό. Νομίζω ότι θέλουν δεν θέλουν οι άρρωστοι μπαίνουν σε υπαρξιακά μονοπάτια, όμως οι άνθρωποι της υγείας και αυτοί που κάνουν πολιτική υγείας δεν έχουν μπει ακόμα στο δρόμο της αληθινής συμπάθειας και κατανόησης, θεωρούν την αρρώστεια και τον θάνατο μακριά από αυτούς, σαν κάτι πολύ μακρινό, και οι άρρωστοι αντιμετωπίζονται όχι σαν άνθρωποι στον οποίων τη θέση θα βρεθούν, αλλά σαν κάτι εξωανθρώπινο.
Νίκος Π.
Δημοσίευση σχολίου